نادر خلیلی مجال این را پیدا نکرد که طرح ساخت یکی از خانه‌هایش را روی ماه تمام کند، اما خانه‌های گنبدی او روی زمین پراکنده شده‌اند. ایده‌های او برای بیشتر مدیران دولتی ایران در دهه‌های پنجاه، شصت و هشتاد خورشیدی قابل درک و فهم نبود. خیلی‌ها از اساس هر چیزی را که اسم خشت و گنبد داشت «عقب‌مانده» می‌دانستند و گروهی هم فکر می‌کردند برای توسعه و پیشرفت فقط باید سراغ دنیای قشنگ نو رفت و فقط تیرآهن و بتن است که که ما را به جایی پیشرفته تبدیل می‌کند.
قسمت چهارم پادکست گوشه را درباره نادر خلیلی، اینجا در یوتیوب گوشه ببینید:
نادر خلیلی هم پنج‌سال در بیابان‌های ایران با موتورسیکلت گشت‌وگذار کرده بود و هم دنیای نو و «توسعه‌یافته» را شاید بهتر از آن مدیران پشت میزنشین، می‌شناخت. او می‌گفت شهرهای مدرن امروزی شهرهایی نیستند که به اتوموبیل و مصالح صنعتی وابسته باشند. بلکه شهرهایی هستند که پیاده‌‌ها و دوچرخه‌سوارها بیش از اتوموبیل‌سوارها در آن دیده شود
او با الهام از مولوی، آب و باد و خاک و آتش را زنده می‌دانست و وقتی در سفرهای طولانی‌اش در کویر، متوجه سرپا ماندن ساختمان‌های گنبدی پس از زلزله شد، بخشی از ایده خانه‌های خشتی گنبدی‌اش را
شکل داد و وقتی در پس زلزله‌ای قوی‌تر متوجه شد که حتی آن خانه‌های گنبدی خشت‌وگلی هم دوام نیاورده‌اند و فقط کورهٔ کاشی‌پزی روستا سالم و سرپا مانده، ایده پُختن همین خانه‌های خشت وگلی را ابداع کرد. خانه‌های گلی با پاشیدن لعاب و بعد برافروختن آتش، مثل سرامیک سخت و در برابر آب و آتش و باد، نفوذناپذیر می‌شدند؛ اسم این روش را «گِلتافتن» گذاشت و از همان زمان در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی‌اش این بیت شعر مولوی را تکرار کرد و تکرار کرد:
اندرین ره می‌تراش و می‌خراش
تا دم آخر دمی فارغ مباش
گِلتافتن، آخرین نوآوری او نبود؛ ایده اَبَرخشت یا سوپر آدوبی او بسیار مدرن و شبیه ساخت خانه به کمک پرینترهای سه‌بعدی است که هنوز در حال کامل‌شدن است. (اینجا ویدیوی نمونه کار یکی از این پرینترها را ببینید)
با پُرکردن کیسه‌های کم‌عرض و استوانه‌ای از خاک و ده‌درصد سیمان و روی هم گذاشتن این کیسه‌ها و محکم کردنشان با سیم خاردار، خانه به جای روش زمانگیر استفاده از آجر یا بلوک‌های واحد و چسباندن آنها با ملاط، به‌سرعت با کیسه‌های طولانی چیده‌شده روی هم، ساخته می‌شود.
در چهارمین قسمت از پادکست گوشه، از نادر خلیلی و ایده‌های او حرف زدیم؛ از تنها دویدن‌اش در بیابان‌های ایران، از زندگی و روشنایی‌ای که او از دل تاریکی زلزله‌های ویرانگر بیرون کشید، از ایده‌های درخشان او که به قول خودش «در دوران شاه و انقلاب و پس از آن» در سرزمین‌اش نادیده گرفته‌شدند، از عشق‌اش به مولوی و حافظ و خیام، تا روزی که در کم‌تر از هشت دقیقه، طرح کلی ایده ساخت خانه‌هایش بر روی ماه، نظر دانشمندان ناسا را جلب کرد. روزی که به او گفتند ایده آنها بردن مصالح به ماه بوده که هزینه حمل هر نیم کیلوگرم آن هزینه‌ای برابر بهای یک تا یک و نیم کیلو طلاست. ایده خلیلی ساخت خانه در خود ماه و بیشتر با عناصر موجود در آنجا بود.
در پادکست گوشه، کسی از اهالی گوشه جلوی دوربین نیست؛ هر چه هست در اختیار موضوع است و ما پشت دوربین و میکروفن، میزبان سوژه و مهمانان گوشه هستیم. تا قسمت بعدی پادکست گوشه که اول هر ماه در
یوتیوب گوشه و فایل صوتی آن در پادکست‌گیرها منتشر می‌شود؛
کَرَم نما و فرود آ که گوشه گوشهٔ توست
امضاء و دستخط نادر خلیلی که از آن در ویدیوی این قسمت پادکست گوشه، استفاده کردیم، مربوط به صفحه اول کتاب «تنها دویدن» اوست که مدتها در کتابخانه کوچک گوشه، بر دیوار زده بودیم.
کتاب را سال‌ها پیش اتفاقی در کهنه‌فروشی در ناکجاآباد پیدا کرده بودیم.
خلیلی در این کتاب از رها کردن مسابقه با دیگران و تنها مسابقه دادن با خودش می‌گوید. از رها کردن طراحی آسمان‌خراش و سیر و سفر در بیابان‌های ایران برای فهم بهتر معماری خاکی و کویری ایران و دلیل مقاومت هزاران ساله سازه‌های گنبدی در این مناطق. سفری پنج ساله با موتورسیکلت، دوربین عکاسی و دفترچه یادداشت. از مولوی که از کویر ایران تا زمانی که طرحش برای ساخت خانه در ماه پذیرفته شد، با اشعارش الهام‌بخش بوده است. به‌خصوص این ابیات:
باد و خاک و آب و آتش بنده‌اند/ با من و تو مرده با حق زنده‌اند
–
کاملی گر خاک گیرد زر شود
–
اندکی جنبش بکن همچون جنین/ تا ببخشندت حواس نور بین
–
کان لب خشکت گواهی می‌دهد/کو بآخر بر سر منبع رسد
–
اندرین ره می‌تراش و می‌خراش/ تا دم آخر دمی فارغ مباش
خلیلی در کلاس ها و دوره‌های آموزشی و همیشه و همه‌جا می‌گفت، روز شما روز معناداری نخواهد بود اگر صبح و هنگام بیداری به ایده آرمان و هدفی فکر نکنید. او معتقد بود تمام زندگی انسان باید بر اساس دو کلمه باشد:
می‌تراش و می‌خراش.
نوروز سال ۱۴۰۳تان پیروز و هر روزتان معنادار باد.
موسیقی‌های این شماره: با سپاس ویژه از ساینا زمانیان، مینا مومنی و آرش صانعی ریمیکس‌های محمدرضا شجریان، همایون شجریان و محمد معتمدی از: سروش کمالیان، محسن برزگر، شایان نگهبان و میلاد محمدی بخش‌هایی از اپرای عروسکی مولانا، گروه شمس و پورناظری‌ها کتاب‌ها: - Ceramic houses and earth architecture: How to build your own - Earth architecture - Racing alone : fire and earth and a visionary architect's passionate quest for the ultimate house - XS : small structures, green architecture - The love poems of Rumi فیلم‌ها، مستندها، ویدیوها و مصاحبه‌هایی که در این شماره استفاده شده: ویدیوی مصاحبه با نادر خلیلی به فارسی: آب، باد، خاک، آتش، ساخته سهیل توکلی مستند کوتاه خاک و آب، باد و آتش ساخته پرویز تاییدی، بنیاد گِلتافتن فیلم آب، باد، خاک، ساخته امیر نادری سخنرانی نادر خلیلی درباره گلتافتن در موسسه معماری دانشگاه کالیفرنیا از سری ویدیوهای آموزشی موسسه کل‌ارث با صحبت‌‌های نادر خلیلی: - Making of a Dream, Natural Materials, Designing with Nature, Sunrise Dome Eco-Dome, Building a Small Home and ... - Nader Khalili Speech: Geltaftan: Earth, water, air, fire, 1983 all by Cal-Earth Institute https://www.calearth.org گزارش شبکه‌های خبری: - Pbssocal: Of Earth and Domes: Hesperia's Cal-Earth Sustainable Architecture - CBS: Home Sweet Dome: How You Can Buy Your Own Adobe Abode - CGTN: about Calearth - The Henry Ford's Innovation Nation: Sustainable SuperAdobe Homes Built With Sandbags - Documentary Sustainable Tiny Homes | Weather Warriors ویدیوهایی از بلاگرها درباره کل‌ارث یا خانه‌‌هایی که با ایده خلیلی ساخته شده: Natural Buildings, Growing Small, Oddity Odysseys, Eco-Logis ویدیوها با تصویرهایی از ایران: Ali Aghajanzadeh Moth Travel Ehsan FPV
قسمت سوم پادکست گوشه؛ درباره یک عکس و یک عکاس، در یوتیوب گوشه:
قسمت دوم پادکست گوشه؛ درباره یک مجسمه و یک مجسمه‌ساز:
قسمت اول پادکست گوشه؛ درباره یک نقاشی و یک نقاش:
